Tarladan eve dolandırma taktikleri…

Avrupa’nın veya Batılı ülkelerin Türkiye’de hararetle destekledikleri, önüne arkasına bakmadan kaynak aktardıkları projeler için iki defa düşünmek gerekir. Özellikle hayır, hasenat gibi gösterilen, çevre duyarlılığı, yeşili, doğayı koruma, tabiata sahip çıkma gibi sunulanlar için iki kat daha dikkat lazım. Kamuda da bunların uzantıları, lobileri ve menfaat tedarik edenleri olduğu için kaç kez dikkatli olunursa olunsun mücadele zor.

Dikkat çekmek istediğim husus Avrupa İmar ve Kalkınma Bankası’nın (EBRD) Türkiye’deki yenilebilir enerji kaynaklarını finanse ederken titiz davranmaması. Kendi ilkelerini ülkemizde uygulamaması. Türkiye’deki ilgili bakanlıklar ve kamu otoriteleri de bu şekildeki yatırımlar için finansman söz konusu olduğunda kriterleri dikkate almıyorlar. Böylece çevreye verilen ve geri dönüşü mümkün olmayan büyük zararlar meydana geliyor. Sonra da bu krediler güzel bir iş gibi sunuyor. *

EBRD finansmanı sağlıyor, ama Türkiye’de çevrenin ve doğanın verdiği maddi katkılarla ne kadar bozulduğuna bakmıyor. Aynı yatırımlar Avrupa’da olsa bırakın tek kuruş vermeyi konuyu yargıya taşıyacak olan EBRD Türkiye’de doğa, çevre bir yana hukuk tartışmaları olan projelere bile sorgusuz destek veriyor. Onlar da işlerine gelince kendilerince haklı. Çünkü kendi bakanlıklarımız, kamu kurumları çevremize sahip çıkmazsa EBRD niye çıksın?

Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı’ndaki bilgilere göre EBRD, 2009’dan bu yana Türkiye’de özel sektör ağırlıklı olmak üzere 13 milyar Euro’dan fazla yatırıma destek vermiş. Bu rakamın yarıdan fazlası enerji kaynaklarına ayrılmış. Toplam 4 bin 300 megavatlık yenilenebilir enerji kapasitesinin hayata geçmesine EBRD katkı sağlamış. Yenilebilir enerji kaynaklarında kullanılan teknolojiler ve yatırımcılar ağırlıkla Avrupa’dan. Özellikle Rüzgâr Enerji Santralleri (RES) konusunda Almanya öncü durumda.

Bu desteklerle yapılan yatırımların çoğunda AB Yeşil Mutabakatı ile uyum söz konusu bile değil. İnsanların tarlası, bahçesi dikkate alınmadan, doğaya, ormanlara verilen zarar/fayda hesabı yapılmadan RES’leri dikildi. Dikilmeye de devam ediliyor. Azcık suların aktığı derelere müteahhitlerin yerleştirdiği, kamunun da ellerini ovuşturarak baktığı HES’leri saymıyorum bile… Günümüzde Rize İkizdere’deki taş ocağı tartışmasına benzer hadisleri çok yaşadık. Kaybeden hep doğa ve vatandaş oldu. Avrupa’da finansmanla bu işlere katkı sundu.

EBRD Türkiye’ye destek versin, ama doğayı, vatandaşın haklarını, geleceği dikkate alarak versin. Tek başına Türkiye’nin yenilenebilir enerji kurulu güç kapasitesindeki gelişimlere bakılması bir fikir vermez. Yenilenebilir enerji kaynaklarına yatırımlar şu günlerde ülkemizde çok iyi pazarlanıyor. Ama yapılan yatırımlardan ülkenin elde edebileceği faydalara kafa yorulmuyor. Yerlilik ve millik kelime oyunlarıyla geçiştiriliyor. Türkiye’nin teknoloji kazanımları, bunların ihracatı ve en önemlisi doğaya verilen zararların önüne geçilmesi akla bile gelmiyor.

Kalkınmakta olan ülkeleri destekleme projeleri, karşılıksız gibi görünen fonlar, belli süre geri ödemesiz olan krediler. Ticari amaç gütmeyen bankalar, yardım sever aracı kurumlar, çok iyilik sever fonlar, çevreyi ve doğayı bölgelerinin halkından daha fazla seven küresel çevre örgütleri;Greenpeace, WWFve benzeri yerliler. HepsiAvrupalıdostlarımızın,Amerikalımüttefikimizin bizler için doğayı, çevreyi düşünerek kalkınmamız ve gelişmemiz için düşündükleri iyilikler. Tabii yerseniz...

Amerika’nın veAvrupa’nın kendileri dışında başka ülkelerin çevresiyle, kalkınmasıyla, gelişmişliğiyle, demokrasiyle ne kadar ve nasıl ilgilendiği bilenmeyen bir durum değil.

Avrupa’nın ve dünyanın sözde ticari amaç gütmeyen bankaları, bu tarz yatırımlara destek verirken kendi coğrafyalarında uyguladıkları ve uydukları kriterleriTürkiye’de devreye sokarlar mı? Çevre, tarih, ahlaki, insani ve sosyal değerlere mevzu Türkiye veya başka ülke olunca ne kadar dikkat ederler? Etmezler.Sizetmiyorsanız, onlar hiç de etmezler. İşlerini yavaşlatacaksa, hatta olmaza sokacaksa umurlarında bile olmaz. Kriterlerin zaman kaybettirmesini, piyasaya girmelerini geciktirmesini istemezler, istemiyorlar.

MeselaEuropean Bank (Avrupa İmar ve Kalkınma Bankası-EBRD),ülkemizde yenilenebilir enerji kaynaklarını destekliyor. Projeler hayata geçirilirken kendi kriterlerine bile uyamıyor. Hafta içiİstanbul’da‘Kurumsal Yönetim Politikaları İstişare Toplantısı’adı altında halk toplantısı yaptılar. AmaçAnadolu’da destekledikleri yenilenebilir rüzgar (RES) ve jeotermal (JES) gibi enerji santralleri projeler hakkında halkı bilgilendirmek.

İzmir, AdanaveyaAydın’ın kırsalında, köylerinde devreye giren veya girecek olan projeler için halk toplantısı İstanbul Levent’te 5 yıldızlı otelde mi yapılır? Böyle bir toplantı bankanın sitesinden duyurulanİngilizcedavetle mi olur?

Maksat halkı bilgilendirmek değil ki. Fon sağlanan projeler için gerekli olan bir kriteri üstü kapalı ve itirazlar olmadan gerçekleştirmek amaç olunca böyle bir tablo ortaya çıkıyor. Projelerin gerçekleştiği bölgenin halkıİngilizcedaveti nasıl duyacak, anlayacak ve gelip davete katılıp tarlasının dibinde veya arazisinin üstendeki RES veya JES’i anlamaya çalışacak? Ya da kendileri böyle bir imkândan haberdar olup, proje geliştirip RES veya JES kuracak?

ZatenEBRD’nin kendi kriterleri çerçevesinde yapması gereken ‘Halk Toplantısı’na da merkezleri çoğunlukla İstanbul’da olan ve % 99’uRES/JESsektöründeki şirket yetkilileri iştirak etmiş.‘Halk Toplantısı’nı proje bölgelerinde halka yönelik yapmak yerine İstanbul’da şirketler için yaparsan başka kim katılabilir ki? Zaten halkın haberi olmamış.

Bazen bu toplantılara halkı temsilenGreenpeace, WWF, Temagibi çevre örgütleri de katılabiliyor. Ama onlar zaten halk adına değil, lobiler ve kendi politikaları doğrultusunda hareket ediyorlar. Ama bu toplantılara onlarda katılmamış.

RES ve JES gibi yenilenebilir enerji firmalarına kredi sağlayanEuropean Bank’ın İstanbul’daki‘Halk Toplantısı’ içinLondra’dan temsilciler gelmiş. EBRD’nin kriterleri karşılanmadan verilen desteklerle hayata geçirilen projelerin sebep olduğu sıkıntıları anlatan 1-2 kişi olmuş. Onlar da son anda toplantıdan haberdar olan ve imkânı bulunanlar.‘Halk Toplantısı’ndan dolaylı yollardan haberdar olanlar.

Halbuki iyi tanıtım ve duyurularlaEBRD’ninAvrupa’da titizlikle uyguladığı kriterlerleTürkiye’de de çok sayıda orta ölçekli, sürdürülebilir, şeffaf ve başarılı yenilenebilir enerji projeleri hayata geçirilebilir.Neden kendi kriterleri için Türkiye’de titiz değiller bilemiyorum.

EBRD’nin yenilenebilir projeleri içinMidseff/Turseffgibi aracı organizasyonları ve Türk bankalarıyla işbirliği de söz konusu. Fakat ne yazık ki,“yeşil ve temiz”şeklinde lanse edildiği gibi enerji projeleri doğru şekilde hayata geçmiyor.

Avrupa’nınTürkiye’de destek olduğunu sandığımız sürdürülebilir enerji projeleri adı altında başka hesaplar var. Kendi şirketlerini ve ürünlerini pazara sokma gibi planlar işliyor. RES projelerindeAlmanya,kendi bankalarıyla,Hermeskredileriyle, mesela rüzgar enerji santrallerinde söz sahibiAlman Nordexgibi şirketlerini destekliyor. İhracat için finans paketleri sunuyor.

Türkiye’de kendi kriterlerine uymada özensiz olanEuropean Bank-EBRD, yenilenebilir enerji kaynaklarını, doğayı, çevreyi, tarihi ve insanı ne kadar seviyor olabilir? Ülkemizdeki doğru enerji projelerini de Avrupalı şirketler kadar sevse ne olur?

(Not: Bu yazım 15.02.2019’da yayınlanmıştı. İlk yazımın daha anlaşılır kıldığı için bir kez daha alıntı yaptım. GŞ)