Bir toplumun aile, akrabalık ve evlilik örüntüleri hakkında sistematik veri toplama yöntemidir. Antropoloğun, incelediği kültürün toplumsal örgütlenmesini ve tarihini anlamasına yardımcı olur.
Jeneolojik yöntem, yirminci yüzyılın başlarında, sanayileşmemiş toplumların (kabilesel toplumlar, vd.) akraba-temelli ilişkileri, evlilik tercihleri, miras sistemi, akrabalık terminolojileri, soy ağacı çizelgeleri, kabileler arası ilişkiler ve toplumsal-siyasal tarihi hakkında sistematik veri toplama gereği karşısında İngiliz antropolog W. H. R. Rivers tarafından geliştirilmiştir. Rivers, araştırmalarda bireylerin hayat öyküsünün derlenmesinin önemine vurgu yapmış; soyağacı çizelgesini jeneolojik yöntemin temeli olarak kabul etmiştir. Bu çizelgeler hem topluma dair bilgi edinme hem de toplanan bilginin gerçekliğini gösterme aracı olarak kullanılmıştır. 20. yüzyılın ilk yarısında, jeneolojik yöntem karşılaştırmalı toplumsal örgütlenme çalışmalarında rutin olarak kullanıldı. Günümüzde sosyal/ kültürel antropoloji dışında, tıbbi antropoloji, kent antropolojisi (göçmenler gibi dezavantajlı grupların araştırılması) gibi antropolojinin diğer alt disiplinlerinde de kullanılmaktadır.
Antropologlar araştırmaya aile öykülerini ve belgelerini toplayarak başlar: Doğum ve ölüm bilgileri; evlilik ve boşanma kayıtları, hayat öyküsünün anlatımı, günlükler vb. Soy ağacı çizelgesi, alan çalışması sırasında görüşme yoluyla derlenir ve araştırmacı tarafından kayıt altına alınır. Antropologlar soy ağacı çizelgesini uygularken bazı semboller kullanır. Semboller akrabalık terminolojilerine ilişkin kültürler arası dil farklılıktan kaynaklanan sorunları da giderir. Daireler kadınları ve kız çocuklarını, üçgenler erkekleri ve erkek çocuklarını ve kareler cinsiyeti bilinmeyen bireyi temsil eder. Evlilik bağı eşit işareti; ebeveyn-çocuk (soy) bağı dikey bir çizgi; kardeşlik bağı, kardeşler arası yatay bir çizgi ile gösterilir. Bireyin ölümü halinde bireyi temsil eden şekil üzerine veya bir evliliğin sona ermesi halinde eşit işareti üzerine çaprazlamasına bir çizgi çizilir. Akrabalık çizelgeleri, "kişi" (ego) adı verilen bireyin bakış açısıyla çizilir ve kişinin cinsiyetine göre daire veya üçgen şeklinin içi doldurulur. Çünkü akrabalık sözcükleri ve akrabalık rolleri, grup içindeki her kişiye göre değişir. Bu çizelge, kuşaklar arası tüm ilişkileri gösterecek şekilde dikey ve yatay yönde genişleyebilir. Böylece aile-akrabalık grubundaki her bireyin toplumsal konumu ortaya çıkarılır.
Yüzyılımızda yaşanmış göçler ve günümüzde küreselleşmenin etkisiyle doğduğu topraklardan, farklı yerlere hatta farklı kıtalara yerleşmiş olan aileler ve bireyler, geride bırakmış oldukları aile köklerine ulaşmak için, jeneolojik yöntemi de kullanan antropologlar gibi, sosyal araştırmacılar vasıtasıyla soy ağaçlarının izlerini sürerler.
YAZAR
Serpil Altuntek
