Kafkaslarda koridor açmak!
Azerbaycan’ın işgal altındaki topraklarını Ermenistan’dan kurtarmasından sonra gündeme gelen yeni ulaşım hatları, yeni koridor konusu sıcaklığını koruyor. Gündeme gelen yeni ulaşım koridorundan en fazla rahatsız olan ülke ise İran. Nahçıvan ve Türkiye’yi direkt Azerbaycan’a bağlayacak olan koridorun olmaması için İran, Ermenistan’ı da kışkırtmaya devam ediyor.
Bölge ekonomisinin canlanmasına sebep olacak ulaşım hatlarının en önemlisi ise Zengezur Koridoru. İran-Ermenistan sınırını 43 km takip ederek Azerbaycan ile Nahçıvan’ı buluşturacak bu ulaşım koridoru savaş esnasında ve sonrasında hep gündemde oldu. Şu anda da Zengezur Koridoru gündemde. Cumhurbaşkanı Erdoğan, Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev’in davetiyle Ermenistan’ın işgalinden kurtarılan tarihi Şuşa şehrine yaptığı sembolik ziyaretle birlikte bu koridor daha çok konuşulmaya başlanacak.
Öte yandan Batı da halen daha Karabağ Savaşı’nın etkileri konuşulurken, komşu İran Zengezur Koridoru’nun kendilerini Ermenistan’dan ayıracağı iddiasıyla karşı çıkmaya devam ediyor. Ermenistan’da İran’daki Ermeni nüfusunu bahane ederek ortalığı karıştırma girişimlerinde bulunuyor. Savaş döneminde Azerbaycan’ın karşısında yer alıp Ermenistan’ı destekleyen, bir numaralı müttefiklerinden olan İran, barış döneminde de benzer tavrını devam ettiriyor.
Karabağ Savaşı’nın sonlanmasıyla Rusya, Azerbaycan ve Ermenistan arasında imzalanan üçlü bildiriyle bölgenin yeni ulaşım hatlarına kavuşturulmasına karar verildi. Ermenistan’ın yenilgiye uğratılmasıyla imzalanan anlaşmanın 9. maddesinde bölgede kurulacak ulaşım koridorlarına vurgu yapıldı. İran böyle bir gelişmeyi ve buluşmayı içine sindirebilmiş değil. Türkiye, Nahçıvan ve Azerbaycan’ın kara ve demiryolu projelerini içeren bu koridorla direkt bağlantı kurmasını istemiyor.
İran kaynaklı “Ermenistan ile Azerbaycan arasındaki ulaşım koridorlarının açılması şüpheli” şeklinde haberlerin çıkmasına bu gözle bakmak lazım. Ermenistan’ın Azerbaycan sınırlarında çıkardığı olayları İran’ın koridor rahatsızlığından bağımsız değerlendirilmesi yanlış olur.
Nitekim Azerbaycan Cumhurbaşkanı Aliyev zaman zaman “Zengezur Koridoru’nun kaçınılmaz olduğunu” hatırlatarak, sınırlarda yaşanan tartışmalarla ulaşımın ilişkilendirilip, engellenmeye çalışıldığına vurgu yapıyor. Yani koridor açılmaması için kargaşa yapanlar gözden kaçmıyor.
AGİT Minsk Grubu da gelişmeleri sessizce izliyor, ama İran o kadar sessiz kalamıyor. İran Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü Said Khatibzade’nin sözleri oldukça ilginç; “Ermenistan sınırı Tahran için kırmızı bir çizgidir. Bakü, Ermenistan’ın güney sınırlarını zorla ele geçirme girişimlerini sürdürüyor. Bu gelişmelerin Erivan’ı bizden koparmasından endişe duyuyoruz.”
Bildiğimiz İran, bu şekilde açıklama yapıyorsa, el altından her türlü girişimde bulunmuş, bir neticeye varamadığı için de bağırmaya başlamış demektir. Diğer ifadeyle Azerbaycan kazandığı zafer sonrası elde ettiği tüm hak ve imkanları kullanmaya başladığından İran rahatsız oluyor. Karabağ Zaferi, Ermenistan kadar bu savaşta Ermenistan’ın yanında yer alan İranlı yetkilileri de üzdü. Şu günlerde ise Ermenistan ile sınır bağları kopacağı iddiasıyla sorun çıkarmaya, kargaşa için bahaneler bulmaya çalışıyorlar. Dağlık Karabağ’da ateşkes anlaşması imzalanmasından bu yana İranlı yetkililer ilk defa bu kadar sert tonda konuşuyorlar.
İranlı yetkililerin savaş esnasında da garip yaklaşımları olmuştu. Ruhani Dini Liderin Danışmanı Ali Ekber Velayeti, Azerbaycan’ın işgal altındaki topraklarını kurtarma savaşını şöyle değerlendirmişti: “Erivan bizim komşumuz. Bakü ile din, tarih ve kültürle bağlantılıyız. Bu silahlı çatışma bizim çıkarımıza değil.” İran, her şeye Fars milliyetçiliğiyle baktığından Kafkaslarda ortaya çıkan şu anki tablodan memnun değil. İran’da yaşayan Ermeni nüfusuna verdiği değer kadar nüfusunun yarısına yakın olan Azerbaycan Türklerine değer vermiyor.
İran’da büyük bir Ermeni diasporası olmasını ileri sürerek karşı çıkmalarının arka planında ise Azerbaycan’ın tarihi başarısıyla birlikte Ortadoğu’da liderlik için Tahran’ın Ankara ile rekabeti, nüfuz ve etkinlik yarışı söz konusu.
Ayrıca Ermenistan’ın İran açısından Avrupa’ya açılan son kapı olması gerçeğini de unutmamak lazım. Ermenistan üzerinden ticari faaliyetlerini sürdürüp başka ülkelerle anlaşmalarını bu şekilde resmileştirebiliyorlar. Bu tablonun değişecek olması, bölgenin barışa kavuşmasıyla İran’ın imkanlarının azalma ihtimali tedirginliğe sebep oluyor.
Zengezur Koridoru ile İran-Ermenistan bağının kopacağı, ama Ermenistan’ın daha fazla ülkeyle bağlantı kurma fırsatını yakalayacak olması İran’ı kaygılandırıyor. Dolayısıyla Dağlık Karabağ’da Ermenistan sorunu bitti, ama İran problemi devam ediyor.
