Vergi sistemi sigara fiyatını 4 lira daha fazla artırdı
Sigarada her yılbaşı ve temmuz aylarında astronomik fiyat artışı korkusu yaşanıyor. Bunun nedeni ise fiyata bağımlı mevcut vergi sistemi. Sistem (nispi vergi+ KDV) ile her 1 kuruşluk vergi artışının fiyata 6,8 kuruş olarak yansıması. Oysa maktu vergi ağırlıklı sistemler kullanan (yani fiyata bağlı verginin düşük olduğu) AB ülkelerinde 1 kuruşluk artışın fiyata yansıması 2 kuruş oluyor. Türkiye'de AB'ye benzer bir sistem uygulansaydı, gerçekleşen maliyet artışları sebebiyle son vergi artışı nedeniyle yapılan 2 TL'lik fiyat artışının yerine yaklaşık 60 kuruş artış yapılması yeterli olacaktı. Yılbaşından bu yana yapılan 6 liralık artış da 4 lira daha az olabilecekti. Bu durum bin yandan tiryakileri zorlarken diğer yandan en fazla Türkiye'nin şu aralar baş belası olan enflasyonu körüklüyor.
Türkiye ekonomisinin en önemli sorunu bu aralar kuşkusuz enflasyon. Enflasyonu meydana getiren önemli unsurlardan birisi de sigara ve alkole her yılbaşı ve temmuz aylarında yapılan otomatik zamlar. Artış oranı da ÜFE'ye bağlı olduğu için son yıllarda her 6 ayda bir astronomik artış korkusu yaşanıyor. Diğer yandan sigara ve alkollü içkilerin fiyatları da öyle yüksek hale geldi ki kaçak olasılığı giderek artıyor. Bazı kullanıcılara kaçak ürünler ölüme kadar giden zararlar veriyor. Ancak devlet de yüksek oranlı ve tutarlı vergi aldığı bu kapıyı terk etmek istemiyor. Neyse ki bu temmuzda çok yüksek vergi artışı yerine daha küçük artış ile yetinildi. Ancak yine de sigara şirketleri 2 liralık fiyat artışına gitmek zorunda kaldı.
VERGİ SİSTEMİ SATIŞ FİYATINA BAĞLI
Peki bunun nedeni nedir? Neden fiyat artışları bu kadar yüksek oluyor? Bir yandan devletin vergi alma isteği var tabi. Ama bir yandan da vergi sistemi yüksek tutarlı artışların kaynağı. Türkiye'de sigara vergisi satış fiyatına bağlı. nispi yani değişken verginin önemi büyük. Satış fiyatının yüzde 63'ü ve KDV verginin aslını oluşturuyor. Ancak bu kadarla sınırlı değil. Maktu vergi ve asgari maktu vergi de var sırada. Kafamız karışmasın, sonunda her 1 kuruşluk vergi artışı 6.8 kuruş olarak fiyata yansımak zorunda kalıyor. Teknik dille nispi vergi ağırlıklı vergi sisteminde mali çarpan 6,8.
2 LİRA DEĞİL 60 KURUŞ YETERLİ OLACAKTI
Peki her şeyini örnek aldığımız Avrupa ülkelerinde durum nasıl? Maktu vergi ağırlıklı sistemler kullanan AB ülkelerinde ortalama nispi vergi yüzde 27. Yukarıda bahsettiğimiz mali çarpan ise 2 seviyesinde. Başka bir deyişle, AB’ye benzer bir sistemde 10 kuruşluk maliyet artışının fiyata yansıması ortalamada 20 kuruş olabilecekken, bizdeki sistemde 10 kuruşluk maliyet artışı 68 kuruşluk fiyat artışı gerektiriyor.
İşte bu nedenle, eğer bizde AB’ye benzer bir sistem uygulansaydı, temmuz vergi atışı ile gerçekleşen maliyet artışları sebebiyle yapılan 2 TL’lik fiyat artışının yerine yaklaşık 60 kuruş artış yapılması yeterli olacaktı. Yılbaşından bu yana ise yapılan 6 liralık artış yerine fiyatlar 2 lira artacaktı. Yani 4 lira daha az olacaktı.
PEKİ ÇÖZÜM NE?
Sigaranın enflasyon üzerindeki etkisinin en aza indirilmesi, para politikalarının ve mali politikanın uyumu ile mümkündür. Sistemin AB ülkelerine yaklaştırılarak çarpan etkisinin azaltılması, böylece sigara fiyatlarının enflasyon üzerindeki etkisinin en aza indirilmesi; nispi vergilerin düşürülüp, maktu verginin artırılması ile sağlanabilir. Özellikle 2008 global krizi sonrasında 28 AB ülkesinden 22’si, sigara vergilendirmesinde düzenleme yapıp nispi vergi oranını düşürdü, maktu vergi miktarını arttırdı. Böylece vergi gelirlerinde artış elde ederken, sigara vergilendirme sistemini çok daha öngörülebilir hale getirmiş, enflasyon etkisini minimize etti.
MERKEZ BANKASI DA BENZER DEĞERLENDİRME YAPTI
Yüksek nispi vergi ve yüksek mali çarpan ilişkisine farklı kurumların çalışmalarında da yer verildi. Örneğin, enflasyon hedefleri açısından tütün mamulleri fiyat artışlarını yakından takip eden Merkez Bankası'nın tütün ürünleri vergilendirmesi ile tüketici davranışları arasındaki ilişkiye dair detaylı bir analiz sunan “Türkiye’de Tütün Ürünleri Piyasasında Firma Stratejisi, Tüketici Davranışı ve Vergilendirme” başlıklı çalışmada, nispi vergi oranının düşürülmesinin fiyatlar üzerindeki baskıyı dengeleyebileceğine dikkat çekiliyor: “Sonuç olarak daha öngörülebilir ve sürdürülebilir bir fiyat yapısı ve vergi geliri sağlayan vergi şemasının uç değerlerden uzak daha dengeli bir nispi ve maktu ÖTV oranları ile sağlanabileceği değerlendirilmektedir” deniliyor.
RAKAMLARLA SİGARADA VERGİ
-Ortalama bir paket sigaranın perakende satış fiyatının yaklaşık yüzde 81'i ÖTV ve KDV’den oluşuyor.
-Son olarak yapılan 2 TL'lik fiyat artışının yaklaşık 1,6 TL'si devlete vergi geliri olarak gidecek.
- 3 Ocak 2022 tarihinde sigaralarda, paket başına 0,4851 TL olan maktu vergi 0,7150 TL’ye, paket başına 9,766 TL olan asgari maktu vergi 14,394 TL’ye çıktı, asgari maktu vergi sınır fiyatını paket başına 15,50 TL’den 22,85 TL’ye yükseldi.
- 27 Mayıs 2022 tarihinde sigaralarda, paket başına 0,7150 TL olan maktu vergi 0,7865 TL’ye, paket başına 14,394 TL olan asgari maktu vergi 15,832 TL’ye çıktı, asgari maktu vergi sınır fiyatını paket başına 22,85 TL’den 25,13 TL’ye yükseldi.
