Pandemi sonrası iş davalarında patlama yaşanacak

KIDEM TAZMİNATI KISA ÇALIŞMA NEDENİYLE AZALIR MI?

İşitme engelli olduğum için 18 yıl 7 ay çalışmam sonucu 2018 yılında emekli olmaya hak kazandım. 2020 Mart ayından beri kısa çalışma programındayım. Son 1 yıl boyunca hep evdeydim. Geçen yıl mart ayında iş yerime kıdem tazminatımı hesaplattım, 127.000 TL alacağımı söylediler. Şimdi emekli olmak istiyorum, tekrar kıdem tazminatı hesaplattım, bu kez 100.000 TL gibi bir rakam çıkardılar. İşyerindeki muhasebeci ile görüştüm, “Tazminat hesaplarken son 1 yılı baz alıyoruz, kısa çalışma programına dahil olduğunuz için geçen yıla oranla bu yıl kıdem tazminatınızda düşüş olması normal” dedi. Bu durum normal mi? Hesaplama doğru şekilde mi yapılıyor? (Mustafa Ö.)

Son bir yıl içinde ayda 30 gün üzerinden sürekli kısa çalışmada gösterildi iseniz, bugün hesaplanan kıdem tazminatınız hiçbir şekilde geçen yıl mart ayında hak ettiğiniz rakamın altında olamaz.

Kanuna göre, kıdem tazminatı son ücret üzerinden hesaplanır. Kısa çalışma veya ücretsiz izin döneminde iş sözleşmesi askıya alınır. Yargıtay’a göre, iş ilişkisinin askıya alınması ve askı süresi içinde iş sözleşmesinin feshedilmesi durumunda kıdem tazminatı hesabında dikkate alınması gereken ücret, iş sözleşmesinin askıya alınmasından önce hak kazanılan son ücret olmalıdır.

Ayda 29 gün kısa çalışmada gösterilip, 1 gün çalıştırılsanız bile her yıl için ödenecek kıdem tazminatınız 1 günlük ücretinizin 30 ile çarpımı suretiyle hesaplanır.

Fesih yasağının sona ermesiyle yoğun bir şekilde işten çıkarmalar bekleniyor. İşten çıkarmaların ardından kısa çalışmada veya ücretsiz izinde gösterilen işçilerin kıdem tazminatı hesabında bu sürelerin nasıl dikkate alınacağı, kıdem tazminatının ve yıllık izinlerin nasıl hesaplanacağı gibi konularda anlaşmazlık yaşanması kaçınılmaz görünüyor. İlk defa bu kadar uzun süreli kısa çalışma uygulanıyor. İş Kanunu’nda ücretsiz izin müessesesi olmamasına karşın pandemi nedeniyle getirilen geçici düzenleme dolayısıyla işçiler bir yıldır işverenin tek taraflı kararıyla ücretsiz izne çıkartılıyor. İşçiler fiilen çalıştırıldıkları halde kısa çalışmada veya ücretsiz izinde gösterildiklerini, ücretini elden alsalar bile sigorta primlerinin yatırılmadığını belirtiyorlar.

İşçiler bu sürelerin tamamının kıdem tazminatı ve yıllık ücretli izin sürelerinde dikkate alınmasını istiyor. İşveren “Pandemi nedeniyle iş yerim kapatıldığı için çalıştıramadığım işçiye neden kıdem tazminatı ödeyeyim?” diyor. Bütün bu anlaşmazlıklar dolayısıyla fesih yasağının sona ermesinin ardından işçi işveren arasındaki davalarda büyük artışlar bekleniyor. Yasada boşluk olan konularda ise Yargıtay’ın yeni içtihatlar oluşturması gerekecek.

EKSİK 2400 GÜNÜN PRİMİNİ DIŞARIDAN ÖDEYEREK EMEKLİ OLABİLİR MİYİM?

07.11.1983 doğumluyum. İlk sigorta primim 10.12.2001'de yattı. 2021 Ocak sonu itibariyle 4609 günüm var. Artık çalışmak istemiyorum. Emekli olmam için gereken kriterler 25 yıl sigortalılık (2026’da doluyor) + 7000 gün (2400 gün lazım) + 60 yaş (22 sene daha var). Kalan günlerimi dışarıdan ödeyerek emekli olabilir miyim? (İslam Z.)

Sizin gibi 8 Eylül 1999 – 30 Eylül 2008 tarihleri arasında ilk defa sigortalı çalışmaya başlayan 4 / a (SSK) statüsündeki kişiler en az 7000 prim günüyle kadın ise 58, erkek ise 60 yaşında emekli olurlar. 7000 prim gününü dolduramayan 4 / a’lılar, 25 yıl sigortalılık şartıyla 4500 prim günüyle yine aynı yaşlarda emekli olabilirler.

2008 yılından önce sigorta girişi olup birden fazla statüde çalışanlar, son 7 yıllık dönemde en çok hangi statüde çalışmışlarsa o statüde emekli olabilirler. Çalışmadan dışarıdan prim ödemek, isteğe bağlı sigorta primi ile mümkündür. İsteğe bağlı sigorta primleri ise 4 / b (BAĞ-KUR) statüsünde değerlendirilir. 2400 gün isteğe bağlı sigorta primi öderseniz SSK’dan 7000 prim günüyle emeklilik hakkını yitirirsiniz. Bu durumda 4 / b statüsünde emekli olabilmek için 9000 prim gününü doldurmanız istenir.

Şu an itibarıyla SSK’dan emeklilikte iki seçeneğiniz bulunuyor. 4500 prim günü koşulunu yerine getirdiğinize göre, bundan sonra hiç prim ödemezseniz 60 yaşında SSK’dan emekli olabilirsiniz. Ancak, prim gününüz eksik olduğu için emekli aylığınız düşük olur.

Daha yüksek aylık ile SSK’dan emekli olabilmek için 5740 günü tamamlayıncaya kadar 4 / a statüsünde çalışmaya devam edip, 7000 günü tamamlamak için gereken 1260 günün primini de isteğe bağlı sigorta ile yatırabilirsiniz. SSK’dan emeklilik hakkını yitirmemek için isteğe bağlı sigorta primlerinizin 1260 günü 1 gün dahi aşmaması gerekir.

ÜCRET GELİRİ ELDE EDENLER EĞİTİM VE SAĞLIK HARCAMALARINI VERGİDEN İNDİREBİLİR Mİ?

Ben bir kamu hastanesinde 4 / a statüsünde sürekli işçi kadrosunda çalışmaktayım. Eğitim ve sağlık giderlerine ilişkin beyanname düzenleyip vergi iadesi alabilir miyim? Alabilirsem çocuklarımın basketbol, havuz eğitimleri, çocuğuma aldığım LGS kitaplarının faturalarını iade için kullanabilir miyim? (Kahraman M. K.)

Ücret geliri elde edenlerin eğitim ve sağlık harcamalarını gider olarak gösterebilmesi için beyanname doldurmaları gerekir. Ancak, her ücret geliri elde eden beyanname dolduramaz.

Özel sektör işverenine bağlı çalışarak ücret geliri elde edenlerin beyanname doldurabilmesi için ya 2020 yılındaki kazançlarının 600 bin lirayı aşması, ya da birden fazla işverenden ücret almışsa (yıl içinde iş değiştirdiği için farklı işverenlerden ücret alanlar da dahildir) birinciden sonraki işverenlerden alınan ücretlerin 2020 yılında 49 bin lirayı aşması gerekir. Beyanname dolduranlar, beyan ettikleri kazançlarının yüzde 10’una kadar olan eğitim ve sağlık harcamalarını gider olarak gösterdiklerinde vergiden indirilir.

İşin doğrusu ve adil olanı, ücret geliri elde eden herkesin eğitim ve sağlık harcamalarını gider olarak gösterebilmesidir. Bu uygulama şimdilik 600 bin lirayı (2020 yılı için) aşan kazançlarda başlatıldı. İlerleyen yıllarda giderek daha az kazanç elde edenler için de beyanname uygulamasının genişletilmesi bekleniyor. Şu an için sizin eğitim ve sağlık harcamalarınızı kazançtan indirme hakkınız bulunmuyor.

EMEKLİLİK DİLEKÇESİ NE ZAMAN VERİLMELİ?

Bu yıl Nisan ayı itibarıyla emekliliğe hak kazanmış oluyorum. Son iki yıl primi asgari ücretten ödenmiş biri olarak en azından oradaki açığı kapatabilmek için alacağım maaşı artırmanın yollarını aramaktayım. Sizce emeklilik dilekçesini bu yılın nisan ayında mı, yoksa bekleyip ikinci çeyrekte vermek mi daha avantajlı olur? (Sevim B.)

Emeklilik dilekçesinin ne zaman verilmesi gerektiği, genellikle yılın son aylarında emekliliğe hak kazanmış olanların sorunudur. Bazı yıllarda dilekçeyi aralık ayında vermek ile ocak ayında vermek arasında önemli fark oluşabiliyor. Sizin gibi yılın ara aylarında emekliliğe hak kazananların dilekçeyi bekletmeleri gerekmez, hatta doğru da değil. Dilekçeyi geciktirmek emekli aylığını geç almak anlamına geleceği için nisan ayında emekliliğe hak kazandığınızda aylık tahsis talebinde bulunmanız yararınıza olur.

EMEKLİ SANDIĞI EMEKLİSİ YETİM AYLIĞI ALABİLİR Mİ?

Annem Emekli Sandığı emeklisi ve çalışmamaktadır. Vefat eden babam da Emekli Sandığı emeklisi idi. Annem şu anda kendi emekli maaşını ve babamın aylığının yüzde 50’sini almaktadır. Annemin babası SSK emeklisiydi. Fakat anneme babasından yetim aylığı bağlamadılar. SGK’ya sorduğumuzda, SSK emeklisi babasından maaş alamayacağını belirttiler. Annemin kardeşi SSK emeklisi ve babasından maaş almaktadır. Sizce de babasından maaş alamaz mı? Bunun için ne yapmak gerekir? (Berk İ.)

Emekli Sandığı emeklisi olan anneniz, anne veya babası hangi statüde olursa olsun onlardan ölüm aylığı alamaz. SSK emeklisi olan teyzeniz de SSK’dan emekli olan babasından ölüm aylığı alamaz. Bilgide yanlışlık olmalı. Babası Emekli Sandığı emeklisi olsaydı SSK’dan emekli teyzeniz yetim aylığı alabilirdi.

NASIL EMEKLİ OLURUM?

1963 doğumluyum, sigortalı işe giriş tarihim 06.11.1981 (84 prim günüm var). 1983 Haziran ayında askere gidip 20 ay askerlik yaptım. Daha sonra 07.01.1991 tarihinde Emekli Sandığı mensubu olarak işe başladım. 2008 Nisan ayında işten ayrılmak zorunda kaldım. Ne zaman ve nasıl emekli olurum? (Bedir E.)

Emekli Sandığı’ndan emekli olabilmek için tekrar memuriyete dönmeniz gerekiyor, ancak sanırım geri dönüş imkânınız yok. 4 / a statüsünde en az 1261 gün çalışırsanız SSK’dan emekli olabilirsiniz. Aynı şekilde, en az 1261 gün İsteğe bağlı sigorta primi ödeyerek de 4 / b (BAĞ-KUR) statüsünde emekli olabilirsiniz. O zamana kadar yaşı doldurmuş olacağınız için prim gününü tamamladığınızda emekliliğe hak kazanırsınız.