Pandemi kıdem tazminatını olumsuz etkileyecek

BİR YILDIR KISA ÇALIŞMADA OLAN İŞÇİNİN KIDEM TAZMİNATI NASIL HESAPLANACAK?

01.09.2015 tarihinde başladığım özel bir fabrikanın alt işvereninde işçi olarak çalışmaktayım. 01.04.2020 tarihinde kısa çalışma ödeneği almaya başladım. 31.03.2021’de kısa çalışma ödeneği bitti. Bir yıl boyunca kısa çalışmada yer aldığım için fabrikada hiç çalışmadım. 01.04.2021 tarihinde de ücretsiz izine çıkartıldım.

Asıl işveren, bağlı olduğum alt işveren firmanın sözleşmesini feshedeceği için işverenim sözleşmemi 30.04.2021’de sonlandıracağını bildirdi. Bu durumda kıdem tazminatını fesih tarihi olan 30.04.2021’e göre mi alacağım, yoksa 01.04.2020’deki kısa çalışma ödeneğinin başladığı tarihe göre mi alacağım? Alt işveren sözleşmenin sona erdiğini 31 Mart 2021 tarihinde tebliğ etti, buna rağmen ihbar tazminatı alabilir miyim? 01.04.2020 ile 31.03.2021 tarihleri arasında sürekli kısa çalışma ödeneği almam, nisan ayında da ücretsiz izin desteği alacak olmam işsizlik ödeneği almamı engeller mi? (Sinan K.)

İşten çıkarma yasağının sona ermesiyle, sizin durumunuzda olan işçilerin sayısı bir hayli artacak. Bir yıldır devam eden kısa çalışma ve ücretsiz izinde geçen sürelerin ne kadarının kıdem tazminatı ve yıllık ücretli izin hesabında dikkate alınacağı hususu, önümüzdeki dönemin en önemli sorusu olacak. İş Kanunu’nun 55. maddesine göre, “İşveren tarafından verilen diğer izinler ile 65’inci maddedeki kısa çalışma süreleri” yıllık ücretli izin hesabında çalışılmış sayılıyor. Atıf yapılan 65. maddedeki kısa çalışma hükümleri sonradan 4447 Sayılı İşsizlik Sigortası Kanunu’na taşındı. 4447 Sayılı Kanun’da kısa çalışma süresi 3 ay olarak öngörülüyor. Ancak, cumhurbaşkanı kararı ile uzatıldı. Kısa çalışmadaki sürelerin 3 aya kadar olan kısmının mı, yoksa cumhurbaşkanı kararı ile uzatılanlarla birlikte tamamının mı çalışılmış gibi sayılacağı hususu işçi işveren arasında anlaşmazlık konusu olacak?

Yargıtay 9. Hukuk Dairesi’nin (Esas No: 2010 / 50993, Karar No: 2011 / 27305) daha önce verdiği bir kararda, kısa çalışmada geçen 5 ay 27 günlük sürenin tamamının kıdem tazminatı hesabında çalışılmış gibi sayılacağına hükmedildi. Ancak, bu karara konu davanın bir özelliği bulunuyor. Davayı açan işçi 2008 krizi nedeniyle kısa çalışmaya tabi tutuldu. 2008 krizinde kanuna eklenen geçici bir madde ile kriz nedeniyle 6 aya kadar kısa çalışma uygulanabileceği, ayrıca bakanlar kurulu kararıyla 6 ay daha uzatılabileceği öngörüldü.

Özetleyecek olursak, kısa çalışmada geçen sürelerin 3 aya kadar olan kısmının kıdem tazminatı ve yıllık ücretli izin hesabında çalışılmış gibi sayılacağı hususunda bir tereddüt yok. İşveren bu süreye karşılık gelen kıdem tazminatını ve ücretli izin parasını ödemek zorunda. Kısa çalışmada geçen sürenin geri kalan kısmının kıdem tazminatı ve yıllık ücretli izin hesabında dikkate alınıp alınmayacağı hususunda ise davalar açılması bekleniyor. Bu davalarda Yargıtay’ın vereceği karar yeni içtihadı oluşturacak.

İhbar süresi işyerindeki çalışma süresi 6 aydan az olan işçi için 2 hafta; 6 aydan 1.5 yıla kadar olan işçi için 4 hafta; 1.5 yıldan üç yıla kadar olan işçi için 6 hafta; üç yıldan fazla olan işçi için de 8 haftadır. Bunlar asgari sürelerdir. İşverenle yaptığınız iş sözleşmesinde farklı süre belirlenmemiş ise işverenin 2 haftalık ihbar tazminatı ödemesi gerekir. Otuz gün önce bildirimde bulunmamış olsaydı 6 haftalık ücret tutarında ihbar tazminatı ödeyecekti.

Kısa çalışma ödeneği süreleri normalde hak edilen işsizlik ödeneği sürelerinden mahsup ediliyor. Ancak, geçen yıl haziran ayında yayımlanan cumhurbaşkanı kararı gereği kısa çalışma ödeneği süreleri işsizlik ödeneğinden mahsup edilmeyecek. Ücretsiz izin desteği zaten işsizlik ödeneğinden bağımsız veriliyordu. Dolayısıyla aldığınız kısa çalışma ödeneği ve alacağınız nakdi ücret desteği işsizlik ödeneği hakkınızı etkilemeyecek. Geçen yıl nisan ayı itibarıyla ne kadar işsizlik ödeneğine hak kazandıysanız o kadar süre ödenek alabilirsiniz.

PANDEMİDE HAMİLE KALAN ANNELERDE 90 GÜN PRİM KOŞULU ARANACAK MI?

Eşim Mart 2020 tarihinden bu yana pandemi dolayısıyla çalışmıyor. Ancak şirketinde aktif olarak sözleşmesi var. Bu süreçte hamile kaldı. Nisan ayında doğum gerçekleşecek. ALO 170 hattı, 3 ay sigortası yatmadığı için doğum parası alamayacağımızı söyledi. Ancak bu pandemi sürecini biz yaratmadık. Eşimin şirketi rapor istiyor fakat rapor verirsek nakdi ücret desteği de alamayacağız bildiğim kadarıyla. Nasıl bir yol izlemeliyiz? (Aziz A.)

Kanuna göre, 4/a (SSK) ve 4/b (BAĞ-KUR) statüsünde çalışan kadınların gebeliklerinin başladığı tarihten itibaren doğumdan sonraki ilk sekiz haftalık (çoğul gebelikte 10 haftalık) döneme kadar olan süre “analık hali” kabul ediliyor. Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK), analık sigortası kapsamında geçici iş göremezlik ödeneği ve emzirme ödeneği veriyor. Günlük tabirle rapor parası veya doğum parası da denilen, brüt ücretin 3’te 2’si oranındaki iş göremezlik geliri alabilmek için bazı şartların yerine getirilmesi gerekiyor. Buna göre, analık izninin başladığı tarih itibarıyla sigortalılık niteliğinin devam etmesi, doğumdan önceki bir yıl içinde en az 90 gün sigorta primi bildirilmiş olması şartı aranıyor.

Emzirme ödeneği alabilmek için ise sigortalının kendisinin veya eşinin son bir yılda 120 gün priminin bulunması gerekiyor.

Doğum öncesi ve sonrası toplam dört aylık analık izni döneminde işveren ücret ödemek zorunda değil. Sosyal Güvenlik Kurumu da sadece şartları yerine getirenlere ödenek veriyor. Pandemi dolayısıyla yüz binlerce işçi yaklaşık bir yıldır kısa çalışmada veya ücretsiz izinde bulunuyor. İşçilerin bu dönemde iş sözleşmesi askıya alınmış durumda. Son bir yıl içinde 90 gün prim koşulunu yerine getiremeyen hamile çalışanlar, analık izninde geçici iş göremezlik geliri alamayacaklar.

Sizin de dediğiniz gibi pandemi bir afet hali, bu soruna kanun değişikliği ile çözüm bulunması gerekiyor. 5510 Sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’na geçici bir madde eklenerek, pandemi döneminde kısa çalışma ödeneği veya ücretsiz izinde olduğu için nakdi ücret desteği alanlar için 90 gün şartının aranmayacağına dair bir düzenleme yapılmalıdır. Bu konudaki görev öncelikle Aile Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı’na düşüyor.

Doğum için 32. haftadan itibaren izne ayrılmak gerekiyor. İşveren, doğum öncesi izin için rapor istemekte haklı. Ancak, siz de haklısınız, rapor verildiğinde nakdi ücret desteği kesilir. Hiçbir şey olmamış gibi rapor almadığınız takdirde işveren açısından bir sorumluluk doğmaz ancak ileride herhangi bir şekilde durum tespit edildiğinde nakdi ücret desteğini sizden faiziyle isteyebilirler.

ASKERLİK BORÇLANMASI MEMURUN EMEKLİLİK YAŞINI ÖNE ÇEKER Mİ?

24.03.1992 tarihinde SSK'lı olarak çalışmaya başladım. 25.03.1993 tarihinde memuriyete geçtim. 1996-1998 döneminde 16 ay askerlik yaptım. 1971 doğumluyum. Şu an itibarıyla 54 yaşında emekli olabileceğimi biliyorum. 16 ay askerlik borçlanmasını ödersem emeklilik yaşımı 1 yıl öne çekebilir miyim? (Faruk T.)

Askerlik borçlanması yapmadığınız takdirde SSK’dan da Emekli Sandığı’ndan da 54 yaşında emekli olabilirsiniz. Askerliği sigortalı çalışmaya başladıktan sonra yaptığınız için askerlik borçlanması SSK’dan emekliliğinizi öne çekmez. Normalde Emekli Sandığı’ndan emeklilikte de öne çekmez.

Ancak, 2000’den önce Emekli Sandığı’na tabi çalışmaya başlayanların emeklilik yaşı, 14 Haziran 2002 tarihi itibarıyla kadın için 20, erkek için 25 tam hizmet yılını doldurmaya kalan süreye göre belirlendiği için, askerlik borçlanmanız emeklilik yaşınızı etkiler. 14 Haziran 2002 tarihi itibarıyla SSK dahil toplam prim günlerinizi askerlik borçlanmasıyla 3600 güne tamamlarsanız Emekli Sandığı’ndan 53 yaşında emekli olabilirsiniz. 3600 günü aşan askerlik sürelerinizi borçlanmanıza gerek bulunmuyor.

EMEKLİ AYLIĞI BANKADAN NE KADAR SÜREDE ÇEKİLMEZSE BLOKE OLUR?

Emekli bir kişi (4/a) maaşını ne kadar zaman bankadan çekmezse bloke olur? 6 ay mı, 12 ay mı? (Tuncay İ.)

SGK’nın 2018/38 Sayılı Emeklilik İşlemleri Genelgesi’ne göre, emekli, dul ve yetim aylıklarının aralıksız 12 ay süreyle banka hesabından çekilmemesi halinde aylıklar geçici olarak durdurulur. Hareketsiz hesaplarda bulunan, hak sahiplerince çekilmemiş aylıklar bankalarca SGK’ya iade edilir. Emekli, dul ve yetimleri, aylığın yeniden bağlanması için hesabın bulunduğu banka şubeleri ve PTT işyerleri ile e-devlet üzerinden başvuru yapabilirler. Başvurunun ardından sigortalı ve hak sahiplerine her ayın 8’i ile 14’ü arasında Ziraat Bankası’nca iade işlemi gerçekleştirilir. İade için Ziraat Bankası’na gönderilen paranın 2 ay içinde çekilmemesi halinde para tekrar SGK’ya döner.

Bu sorunuz, özellikle gurbetçileri yakından ilgilendirmektedir. Emekli gurbetçiler yılın bir kısmını yurt dışında, bir kısmını Türkiye’de geçiriyorlar. Birikmiş aylıklarını da Türkiye’ye döndüklerinde toplu olarak alıyorlar. Ancak, geçen yıl pandemi dolayısıyla yurt dışında yaşayan gurbetçilerin büyük kısmı bir yıldan uzun süredir Türkiye’ye gelemedi. Bunların emekli aylığı hesaplarında 12 ay süreyle hareket olmazsa aylıkları geçici olarak durdurulacak. Panik olmalarına gerek yok, yukarıda anlattığım prosedürü uygulayarak aylıklarını tekrar bağlatabilirler.

EMEKLİLİK İÇİN ASGARİ NE KADAR PRİM ÖDENMELİDİR?

Eşimin 17.09.2007 tarihinde sigorta girişi var. Toplamda 2000 gün sigortası bulunuyor. Sadece günleri doldurup emekli yaşını beklemek istiyoruz. Eşimin 5400 gün mü, yoksa 7000 gün mü sigorta primi ödemesi gerekmektedir? (Yasin D.)

8 Eylül 1999 ile 30 Nisan 2008 tarihleri arasında ilk kez sigortalı çalışmaya başlayan 4/a’lı (SSK) kadınlar normal emeklilik için en az 7000 prim gününü tamamlamalıdır. 25 yıl sigortalılık süresi ve 4500 prim günüyle ise daha düşük emekli aylığı bağlanır. Her iki durumda da 58 yaşında emekli olabilir.

4/b’den (BAĞ-KUR) ise 9000 prim günüyle 58 yaşında, 5400 prim günüyle de 60 yaşında emekli olabilir.

Her iki seçenekte de asgari süreleri, yani sırasıyla 4500 veya 5400 günü tamamladıktan sonra çalışmayı bırakarak yaşını doldurmayı bekleyebilir.