İstiklal Marşı’nın ilk bestecisi Ali Rifat Çağatay’ın gözünden mûsikî tarihimize bakış

VakıfBank Kültür Yayınları (VBKY), Türk mûsikî tarihine dair özgün çalışmalarına bir yenisini daha ekliyor. Türk müziğinin 20. yüzyıl başındaki önde gelen temsilcilerinden olan Ali Rifat Çağatay (1867-1935), 40 yıla yayılan yazı hayatında mûsikî üzerine kaleme aldığı değerlendirmeleri paylaşıyor. Besteci, udi, çellist, şef, notist gibi dönemin çok kimlikli entelektüellerinden olan Çağatay, Doğu ve Batı’ya bütünleştirici bir duruşla yaklaşarak bir yandan geleneği korurken diğer yandan yaşadığı çağın ruhunu yansıttığı yazılarıyla bir döneme ışık tutuyor.

Bir Osmanlı aydını ve bürokrat

Osmanlı İmparatorluğu döneminde çeşitli resmî görevlerde bulunan ve orta kademede bir bürokrat olan Ali Rifat Çağatay’ın “Mûsikî Yazıları”, bugüne kadar kaleme aldığı, gün yüzüne çıkarılan tüm yayınlarının bir araya getirilmesinden oluşuyor. Dr. Nilgün Doğrusöz, Celal Volkan Kaya ve Ali Rifat Bey’in küçük torunu Alp Altıner’in katkılarıyla hazırlanan kitapta, Ali Rifat Çağatay’ın aile yaşamından toplumdaki batılılaşma etkisinin görülmeye başladığı 19. yüzyıl Türk müziğinin değişimine kadar farklı konulardaki görüşleri yer alıyor. O günkü dil ve üslupla kullanılan metinlerin okuyucunun dönemin toplum ve müzik hayatına daha vakıf olmasını sağlayacağını söyleyen İTÜ Osmanlı/Türk Müziği Araştırmaları Grubu’nun kurucusu Dr. Nilgün Doğrusöz, kitapta Çağatay’ın diğer yazarlarla polemiklerine de yer verildiğini şu sözlerle aktarıyor:

“Ali Rifat Çağatay’ın yazı hayatında önemli bir yer tutan polemik yazıları bölümünde yalnızca kendi kaleminden çıkan yazılar değil, karşı tarafın yazdıkları da dahil edilmiştir. Bununla, yazıların bağlamından kopmaması ve okuyucunun tartışmaları daha iyi kavrayabilmesi amaçlanmıştır. Kitabın sonunda, Ali Rifat Çağatay’ın çeşitli bestelerinin notalarını içeren yayınların tıpkıbasımları eklidir. Bunlar, Çağatay’ın sağlığında yayınlanmış eserleridir.”

Mûsikî yazıları, polemikler, röportajlar

Yedi bölümden oluşan kitapta, Ali Rifat Bey’in aile hayatı, İstiklal Marşı bestesi ve denemelerinin yer aldığı “Ali Rifat Çağatay” başlıklı bölümü; “Mûsikî Yazıları”, “20. Asır Türk Mûsikîsinin Meseleleri”, “Müzisyenler”, “Türk Mûsikîsinin Kökenleri Bakımından Dünya Mûsikî Tarihi”, “Polemikler”, “Röportaj” başlıkları izliyor. Kitabın son bölümünde de Çağatay’ın yazılarında yer alan ve günümüzde artık kullanılmayan kelimeleri içeren bir sözlük yer alıyor.

Avrupa ve Türk müziğine hâkim, her iki geleneğe ait çalgıları çalabilen ve kültür birikimiyle de 19. yüzyıl aydınlarından biri olan Ali Rifat Çağatay’ın yayınları, bugün unutulmaya yüz tutmuş bir bestecinin düşünce dünyasını okuyuculara tanıtıyor.

Ali Rifat Çağatay kimdir?

1867 yılında İstanbul'da doğdu. 1886 yılında Kocamustafapaşa Rüşdiye-i Askeriyesi’nden mezun oldu. 1889 yılında Şura-yı Devlet kaleminde memuriyet hayatına başlayarak çeşitli görevlerde bulundu. 1914 yılında Dârülbedâyi Müzik Şurası Heyeti’nin başkanlığını üstlenerek kurumsal müzik eğitimi çalışmalarında görev aldı. 1920’li yıllarda Şark Mûsikî Cemiyeti, Türk Mûsikî Ocağı ve Türk Mûsikî Cemiyetleri Federasyonu’nu yöneterek müzik hayatının kurumsallaşmasında öncü bir rol üstlendi. 1927 yılında İstanbul Konservatuvarı Tasnif ve Tespit Heyeti’nde üyeliğe getirilerek klasik Türk müziğine ait birçok eserin yayınlanmasına katkıda bulundu. Türk müziğinin modernleşmesi fikrini savundu. Bestelediği İstiklal Marşı, 1924-1930 yılları arasında resmî beste olarak kabul edildi. Çeşitli formlarda bestelediği eserleri arasında çok sesli olanları da mevcuttur. Birçok dergi ve gazetede müzik hakkında makaleleri yayınlanan Çağatay, 1935 yılında İstanbul’da vefat etti.