Kültürel ve doğal miraslarımız XXXV (Odunpazarı Tarihi Kent Merkezi)

Eskişehir Ovası'na hakim bir noktada bulunan Odunpazarı Tarihi Kent Merkezi'nde Selçuklu, Osmanlı ve Cumhuriyet Dönemi'ne ilişkin birçok tarihi eser bulunuyor. Geleneksel Türk Evi özelliklerine uyan iç ve dış mekânsal kurguların, malzeme özelliklerinin, yapı elemanlarının, iç donanım öğelerinin ve doğal sokak dokusuna uyumlu biçimlenmelerinin çok değerli örneklerini barındırması; geleneksel Türk mahalle yapısının tüm dokusuyla birlikte korunarak günümüze ulaşması; Mevleviliğin dört yüz yıllık dönemine ev sahipliği yapmış olması ve kentin ve bölgenin kentsel ve demografik gelişiminde Mevlevilik yaşam ve gelenek kalıplarının büyük öneme sahip olması nedeniyle benzersiz.

Geleneksel Anadolu Türk Mimarisi örneklerini koruyan Odunpazarı Tarihi Kent Merkezi, kıvrımlı yolları, çıkmaz sokakları, ahşap süslemeli-bitişik düzenli - cumbalı evleri ile örf, adet ve geleneklerini koruyarak günümüze kadar geldi. Şehir, 17 mahalleden oluşurken evleri bağlı, bahçeli ve mamur... Evliya Çelebi'nin Seyahatname'sinde de adından büyük bir övgü ile söz edilen Odunpazarı Tarihi Kent Merkezi, bugün Seyahatname'de adı geçen sokakların 5'ini aynı adla korumaya devam ediyor. Dar sokakların iki yanına sıralanan evlerin bazıları bembeyaz duvarlarının arasında kahverengi çerçeveleri ile bir yağlıboya tablo gibi görünüyor. Bazı evler ise çivit mavisi, kiremit kırmızısı görünümleri ile bu tabloya farklı renkler katıyor.

Evler, Osmanlı döneminin kent mimarisinin önemli özelliklerini içinde barındırıyor. Evlerin sokağa bakan cepheleri çıkmalı, konsollu. Hem yaşam alanı hem de ailenin ekonomik faaliyetine uygun biçimde tasarlanan evlerde genellikle alt katta mutfak, ahır, çamaşırlık veya depo bulunurken aile, yaşamını üst katlarda sürdürüyor.

Bölgede evlerin yanı sıra döneme özgü Kurşunlu Camii ve Külliyesi de bulunuyor. Ayrıca bölgenin geleneksel el sanatlarının örneklerini görebileceğiniz tarihi Atlıhan, Eskişehir Sanatları Çarşısı ve Dünya'da sadece Odunpazarı'nda bulunan Lületaşı Müzesi de mutlaka ziyaret edilmesi gereken yerlerin arasında yer alır.

Odunpazarı Tarihi Kent Merkezi; geleneksel el sanatları konusunda bakır işlemeciliği, kalaycılık, antika ve ahşap oymacılığı meraklılarının önemli bir uğrak noktası. Beyler Sokağı'nda yer alan antikacı, Kurşunlu Camii Sokağı'nda yer alan ahşap oyuncakçı, bölgeye akın eden ziyaretçilere Odunpazarı Tarihi Kent Merkezi'nden küçük ama çok özel anı objeleri ile sevdiklerine hoş bir sürpriz yapma imkânı sunuyor. O sürprizlerden biri Hafız Ahmet Efendi Konağı'nda yer alan; Mustafa Kemal Atatürk ve dönemin İran Şahı Rıza Pehlevi'ye armağan edilen 'Gül Asa'. Bir örneği hâlen Anıtkabir Müzesi'nde sergilenen 'Gül Asa' büyük lületaşı ustası Hafız Ahmet Efendi tarafından yapıldı.

Odunpazarı Tarihi Kent Merkezi ''Tarihi ve Kentsel Sit'' olarak koruma altına alındı. Odunpazarı Belediyesi tarafından gerçekleştirilen 'Odunpazarı Evleri'ni Yaşatma Projesi' bu tarihî ve kültürel mirasın dünyaya tanıtılmasına katkı sağladı. UNESCO Dünya Miras Listesi'nde yer alan ve bu proje kapsamında öncelikle geleneksel Odunpazarı evlerinin yoğun olarak bulunduğu 30 sokakta 300 ev, 3 cami, 1 külliye, 2 kervansaray, 15 çeşme, 1 hanın restorasyonu ve aslına uygun yapımı gerçekleştirildi.

UNESCO'nun Dünya Miras Geçici Listesi'nde Türkiye'nin 77'si kültürel, 3'ü doğal ve 3'ü karma (Kültürel / Doğal) olmak üzere toplam 83 varlığı bulunuyor. UNESCO Dünya Kültürel ve Doğal Mirasının Korunmasına Dair Sözleşme kapsamında Taraf Devletler, UNESCO Dünya Miras Listesi'ne kaydedilmesi uygun olan varlıklara ilişkin envanterlerini (geçici liste) UNESCO Dünya Miras Merkezi'ne iletmekle yükümlüdürler.

UNESCO Dünya Miras Merkezi'nce yayınlanan bu listede yer alan varlıklara ilişkin hazırlanan adaylık dosyaları Dünya Miras Komitesi'ne sunulmaktadır. Geçici Listeler hazırlanırken varlıkların Dünya Miras Komitesi'nce belirlenen kriterleri karşılama durumları ile mimari, tarihi, estetik ve kültürel, ekonomik, sosyal, sembolik ve felsefi özellikleri de dikkate alınmaktadır.

İlk kez 1994'te UNESCO Dünya Miras Merkezi'ne iletilen Geçici Listemiz 2000, 2009, 2011, 2012, 2013, 2014, 2015, 2016, 2017, 2018, 2019 ve 2020'da güncellendi.